Kamala Harris is nog niet in zicht als presidentskandidaat in de roman De Schönwalds van Philipp Oehmke (1974) - maar je kunt je de rants van Chris Schönwald zo voorstellen. De in de universitaire wereld van New York in ongenade gevallen Duitse literatuurwetenschapper heeft zijn heil gezocht in Make America Great Again-kringen en speelt het MAGA-spel van 'attack the facts' van The Don en co. met verve - zij het tegen beter weten in.

Chris, bijna-vijftiger, is de oudste zoon van zeventigers Hans-Harald (Harry) en Ruth Schönwald-Wartenburg. En het is niet zomaar dat hij zich in New York heeft verschanst, ver van zijn ouders, zus Karolin en nakomer Benni. Het gezin Schönwald is een constructie die vooral uit verbetenheid en onwetendheid standhoudt. En die, zoals Oehmke laat zien in de roman waarmee hij zijn eigen Duitse Great American Novel wilde neerzetten, in een tijdsbestek van enkele dagen kan verpulveren.

'The Downfall of the German Wunderkind' - Chris' ouders hebben het artikel in The New York Times nog niet onder ogen gekregen. De situering van de Amerikaanse verhaallijn in zijn debuutroman De Schönwalds ontleent Oehmke deels aan zijn eigen achtergrond. Hij studeerde journalistiek aan Columbia University, de universiteit waarvan hij Chris Schönwald laat verbannen. Hij werkte zes jaar als bureauchef voor Der Spiegel in New York, en is nu verslaggever voor de krant in Berlijn.

Alt-right en MeToo

De inzet is hoog. Oehmke spiegelt zich aan Thomas Mann met diens vier generaties omspannende Buddenbrooks, maar vooral ook aan Amerikaanse schrijvers als John Updike, Philip Roth en Jonathan Franzen. Niet voor niets bevat De Schönwalds vette knipogen naar Oehmkes illustere voorbeelden. Al op de eerste pagina's, wanneer de familie zich opmaakt voor de opening van Karolins queer boekhandel They/Them in Berlijn, maakt Ruth zich zorgen over hoe zo'n gespecialiseerde zaak het moet redden als er 'niet eens Jonathan Franzen' te koop is.

Je denkt bij het lezen van De Schönwalds ook onvermijdelijk aan Franzens De correcties (daarin zoon Chip die in New York als universitair docent zijn ontslag heeft gekregen), aan Franzens Kruispunt, met botsende generaties als kapstok voor grote thema's.Alle Schönwalds (en diverse leden van de extended family) krijgen van Oehmke hun stem, visie en crisis in de gebeurtenissen die volgen op én in de decennia voorafgaand aan die catastrofale openingsavond. Binnen dat raamwerk adresseert hij een vracht aan actueel discours, van alt-right en woke en identiteitsdenken tot MeToo en cancelcultuur.

Maar hoe soepel ook Oehmkes pen (hulde voor vertaler Chiara Tissen), hoe scherp, ironisch, geestig zijn observaties, hoe imponerend zijn gevoel voor tijdgeest: de balans slaat daarin wel door

Wat je mist in de intellectuele exercitie die De Schönwalds zo is geworden, is net dat beetje hart waardoor je echt kunt geloven en meegaan in deze personages met hun verwrongen verhoudingen en onderdrukte conflicten. Matriarch Ruth - ooit zelf gevierd letterkundige, gespecialiseerd in (jawel) Mann - komt wat dat betreft misschien het beste uit de verf. Juist zij, die emoties zoveel mogelijk onderdrukt en liefst de illusie van normaliteit ophoudt, wekt in haar geborneerdheid deernis op.

Er is een cesuur in Ruths leven, een korte periode die ze met Karolin in Hamburg doorbrengt in de hoop haar academische statuur te herwinnen boven moederschap en huwelijkse beperking. Wat ze niet ziet, of niet wil zien, is hoe alle gezinsleden beschadigd raken door het offer van haar terugkeer.

Verfbommen op de ruiten

Dan is er nog de verhaallijn over naoorlogs Duits zwijgen dat de openingszet vormt van de roman - terug naar de boekhandel die Karolin dankzij een erfenis van haar grootvader kan openen. Niet alleen is die queer in een wijk waar andere problemen spelen dan die van lgbtq - reden voor onrust op zich - maar wordt die niet met nazigeld gefinancierd? Verfbommen landen bij de opening op de ruiten, de strijd wordt vervolgd op sociale media.

Ruth, twee jaar na de oorlog geboren, vindt het allemaal onzin. Haar vader was weliswaar soldaat en officier, maar hoorde later tot de elite van de Bondsrepubliek, en toch echt niet bij 'die naziproleten'.

Zelfbedrog, volgens de actievoerders, de Schönwalds moeten hun 'schuld ownen' - de collectieve schuld van Duitsers die niet op verzetsactiviteiten kunnen bogen en dus op een of andere manier bij de naziheerschappij betrokken waren.

Oehmke laat in de dagen van min of meer afgedwongen samenzijn de spanning oplopen en onthult beetje bij beetje de achtergronden. Een grote roman is De Schönwalds in opzet en uitwerking zeker, maar meer dan om de leden van deze familie en hun geschiedenis beklijft dit romandebuut als uiterst actuele en (over)ambitieuze zedenschets.

Als Karolin in Berlijn een queer boekhandel opent, is eindelijk het hele gezin Schönwald nog eens verenigd. Haar ouders Ruth en Harry zijn uit Keulen gekomen, de jongste telg Benni, die zich meestal afzijdig houdt, is afgezakt en zelfs grote broer Chris, literatuurprofessor in New York, is erbij. Het feestje wordt brutaal verstoord door activisten die beweren dat de winkel met nazigeld is gefinancierd. Die beschuldiging, die ze weliswaar niet hard kunnen maken, zet een cascade aan onthullingen in gang die uiteindelijk zal leiden tot het uiteenvallen van de familie.

Die blijkt aan elkaar te hangen van geheimen en leugens. Chris was chanteerbaar en heeft zich gecompromitteerd in een MeToo-schandaal. Hij verzwijgt dat hij ontslagen is en nu voor het campagneteam van Donald Trump werkt. Karolin kreeg in haar jeugd mogelijk te maken met grensoverschrijdend gedrag, maar dat is weggemoffeld. Ruth is doodongelukkig omdat ze haar academische carrière als Thomas Mann-specialist opgegeven heeft voor het gezin, uitgesproken heeft ze die frustratie evenwel nooit. Dat ze jarenlang vreemdging, bleef een goedbewaard geheim; of Benni wel Harry's zoon is, weet niemand. En het blijft onduidelijk of Ruths vader een overtuigd nationaalsocialist was of niet anders kon dan meedoen.

De Buddenbrooks

“Waarom hebben jullie geen woorden?” werpt Benni's vrouw hem voor de voeten. Simpel: hij heeft nooit geleerd zich te uiten. Stammoeder Ruth huldigt het adagium van haar vader: 'never complain, never explain'. Zij vindt dat stinkende potjes gedekt moeten blijven, uit angst voor “dingen in het verleden die zo ernstig zijn dat ze de loop der dingen zouden veranderen. (…) Duistere geheimen. Wanneer de een de ander zou hebben bedrogen. Als onze ouders, om het bij een actueel voorbeeld te houden, net als veel anderen toen, toch nauwer met het Derde Rijk verweven of alleen verbonden waren dan wij weten? Zou die wetenschap ons helpen? Ons tot betere mensen maken?” Zwijgen is goud volgens haar.

Maar dat blijkt een opvatting uit een vorige eeuw. Ze staat in schril contrast met de houding van de activisten die willen onthullen en misschien wel te snel roepen. Zwijgen is out, want het wegdrukken van onaangename waarheden leidt tot onduidelijkheden en trauma's, zo blijkt uit de problemen van de Schönwalds. Het slothoofdstuk, waarin alles ontploft, is een nogal expliciet pleidooi voor openheid en gesprek.

Philipp Oehmke wilde een Duitse pendant van de Great American Novel schrijven. Dat is De Schönwalds niet, daarvoor focust het boek te eenzijdig op een hoogopgeleide witte elite. Wel verzinnebeeldt de familie Schönwald de (generatie)conflicten in hedendaagse discussies over onder meer woke, canceling, fake news, emotionele verwaarlozing, ongewenst seksueel gedrag, machtsmisbruik, overspel en - typisch Duits - het foute verleden van je familie. Dit weergaloze familie-epos is een eenentwintigste-eeuwse De Buddenbrooks waarin de personages niet ten onder gaan aan karakterzwakheid, maar aan hun onvermogen tot openhartigheid.

Vertaald door Chiara Tissen. Meridiaan, 560 blz., € 27,99 (e-boek € 15,99) Oorspr. titel: 'Schönwald'.

Een vuistdikke (556 blz.) familieroman over de levens en conflicten van twee generaties van een Duits gezin. Ruth Schönwald offerde in de jaren zeventig haar carrière op voor haar gezin, een beslissing die haar relatie met haar man Harry en hun drie kinderen beïnvloedt. Wanneer hun dochter Karolin een queer boekwinkel opent in Berlijn, komt de familie samen. Een relletje rondom de financiering van de boekhandel zet de sluizen open in het gezin, en lang sluimerende conficten worden onder het vloerkleed vandaan gehaald. De roman belicht hoe twee generaties in het naoorlogse Duitsland nooit echt met elkaar hebben leren praten, en reflecteert op hedendaagse thema's zoals alt-right, woke, cancel culture en trumpisme. In soepele, hedendaagse stijl geschreven, met gevoel voor ironie en treffende karaktertekeningen. Met name geschikt voor de meer literaire lezer. Philipp Oehmke (1974) is een Duitse auteur en journalist. Hij werkte o.a. voor Süddeutsche Zeitung en Der Spiegel. Hij schreef eerder een biografie van de Duitse punkrockband Die Toten Hosen. ‘De Schönwalds’ is zijn debuutroman.