Schrijver Max Lamas verlangt naar een vrouw die een taal spreekt die hij niet verstaat. Omdat het hem 'een gevoel van diepe rust' zou geven als elke kans op communicatie onmogelijk wordt. In afwachting van die droomvrouw zijn er onenightstands en ongemakkelijke ochtenden. 'Wat ben ik voor jou aan het firmament der liefde?' vraagt een vrouw hem na alweer zo'n nacht. 'Van alle categorieën verschrikkelijke mensen [...] zijn degenen die zich verbaal totaal niet weten uit te drukken de allerergsten', bedenkt hij. Wanneer hij haar verlaat, vervloekt ze hem. Het is een scharnierpunt in zijn leven.

Om van de vloek verlost te raken probeert Max zijn relatie tot de vrouw op papier te zetten. Dat manuscript heet, net als dit boek van Lina Wolff (44), De polyglotte geliefden. Het moet een roman worden over vrouwen en de droom van begrip tussen geliefden.

De polyglotte geliefden bestaat uit drie aparte verhalen. Max vertelt het middelste verhaal. In het eerste deel krijg je het relaas van Ellinor, die na enkele disfunctionele relaties en een korte carrière bij een sekslijn op zoek gaat naar een 'niet al te tedere man'. Het is een getroebleerde man die op haar advertentie reageert, een literair criticus, Houellebecq-fan en Lamas-kenner. Via hem krijgt Ellinor Max' manuscript in handen.

Lucrezia, die het derde verhaal vertelt, komt in aanraking met het manuscript via haar grootmoeder, 'de laatste echte markiezin in Italië'. Max logeert een week op het familielandgoed om de vrouwen van de familie te portretteren.

De mannelijke blik

'In de kern zijn schrijvers de meest egoïstische wezens die er bestaan', bedenkt Lucrezia als ze met haar moeder en grootmoeder het manuscript van De polyglotte geliefden leest. Het gaat om vrouwen, begrip en liefde, maar de blik van de verteller is kil, onderzoekend en meedogenloos. Vrouwen zijn 'spiegels' waarin hij zichzelf kan zien.

Je hoeft geen feminist te zijn om Max' blik problematisch te vinden. Zijn onenightstand noemt hij dom, omdat ze hem, 'een vreemdeling', de macht gaf te definiëren wie ze was. Hij noemt haar ook 'the madwoman in the attic', een verwijzing naar Jane Eyre van Charlotte Brontë. Vrouwelijke schrijvers hadden in de negentiende eeuw niet veel keuze: vrouwelijke personages moesten engelen of monsters zijn, want dat was hoe mannelijke schrijvers vrouwen definieerden.

De mannelijke literaire traditie is een belangrijk thema van Lina Wolff, net als gender en macht. De polyglotte geliefden, haar derde roman, is slim, grappig, speels en bijzonder ambitieus. Ze verwijst naar Houellebecq en Brontë, maar ook naar Roberto ­Bolaño, Jorge Luis Borges, Stephen King en Djuna Barnes.

In haar geraffineerde spel met vertelvormen verkent ze ook de kracht van literatuur. Haar scènes hebben vaak een licht surreële toets, waardoor ze net niet ongeloofwaardig worden, maar wel memorabel zijn.

Ondanks de meertaligheid van de geliefden uit de titel is er weinig begrip en veel spraakverwarring tussen de personages: niemand is de taal der liefde machtig. Maar eerder dan over liefde gaat De polyglotte geliefden over macht, verlangen en lust. 'Het vlees maakt zich helemaal niet druk over wie er pijn gaat lijden', schrijft Wolff.

En Max? Die komt bekaaid uit de hele onderneming. Het manuscript moest hem behoeden voor 'een soort desintegratie', maar hij zit vast in het perspectief van de witte heteroseksuele man. Hij realiseert zich dat hij zijn project moet loslaten, het is getransformeerd tot iets anders. Uiteindelijk beseft hij dat hij het manuscript moet loslaten: 'het is getransformeerd tot iets anders.' Dat klopt: het is een geweldige roman van een originele nieuwe stem in de Europese literatuur.

Vertaald door Janny Middelbeek-Oortgiesen, Atlas Contact, 288 blz., 21,99 € (e-boek 12,99 €).

Verberg tekst

De personages Ellinor, Max en Lucrezia vertellen elk hun eigen verhaal, maar raken met elkaar verweven. Thema’s zijn familierelaties, eenzaamheid en taalvermogen, het verlangen te kennen en gekend te worden – hoe meer talen de geliefden spreken, hoe meer liefde kan worden uitgedrukt. Veel verwijzingen naar Barnes, Borges, Houellebecq, Woolf en vele anderen. De 36-jarige Ellinor adverteert zich naakt bij kaarslicht op een datingsite. De minnaar die deze advertentie oplevert, bewaakt een manuscript dat zij uit wraak verbrandt. De schrijver daarvan, Max, achtervolgt meedogenloos en hongerig situaties die verhalen kunnen worden en de ultieme geliefde kunnen opleveren. De adellijke nietsnut Lucrezia laat haar geliefde gaan, ‘spreker van perfecte lichaamstaal’, maar ziet in de onderhandeling met de schrijver alsnog een kans het leven ten volle te proeven. Rauwe taal, Lucrezia’s moeder is ‘een bloed ruikende roofvis’, intense natuurbeschrijvingen en bijzondere metaforen, zoals ‘huidmappen’. Een boeiende, rauwe en verrassende roman die intrigeert en uitnodigt tot herlezen. Winnaar vande Augustprijs 2016, de belangrijkste Zweedse literatuurprijs. Verberg tekst

Zweden: koele meren en bossen, strak design, realistische sociaal-democratie, onromantische thrillers en detectives. Maar hoe zit het met de kunst, de literatuur? Opvallend dat het beroemdste Zweedse kinderboek, 'Pippi Langkous' van Astrid Lindgren, juist zo fantasievol is, en dat bijvoorbeeld Selma Lagerlöffs 'Gösta Berling' over een allerminst nuchtere dominee gaat. En dat Arthur Strindberg een van de krankzinnigste auteurs is uit de wereldliteratuur.

Kunst, dat dwarssegment van de maatschappij, is ook in Zweden soms dwars en de roman 'De polyglotte geliefden' van Lina Wolff (1973) beantwoordt zeker aan dat beeld. Die herinnert sterk aan de romans van de Franse misantroop Houellebecq, een schrijver die er trouwens ook uitgebreid in aan de orde komt.

'De polyglotte geliefden' gaat over liefde, macht en seks, en dat op een confronterende, onthutsende wijze. Drie personages komen aan het woord, Ellinor, Max en Lucrezia. Ze zijn allemaal zijdelings met elkaar verbonden maar dat is vooral om het verhaal enige coherentie te geven. In wezen gaat het over de listen en lagen van seksuele relaties. Wat dat betreft doet het boek denken aan 'Les liaisons dangereuses' van Choderlos de Laclos, dat 18de-eeuwse voorbeeld van hogere zedeloosheid.

Ellinor, een doodgewone ambtenaar, niet mooi, niet intelligent, raakt in de strikken van literatuurcriticus Calisto. Hij verkracht haar min of meer, een daad die ze hem vergeldt door een hem in bruikleen gegeven manuscript te verbranden, maar toch blijft ze bij hem. Bij hem leest ze Houellebecq, waarover Calisto zegt: "Je kunt je leven lang sjoemelen, niemand merkt het, je merkt het zelf niet eens. Maar het is er, het wil gevoed worden. Hij weet dat het meeste in de mens monsterlijk is, maar ergens in alle shit zit iets."

Over dat monsterlijk menselijke gaat dit boek. Schrijver Max Lamas is gefascineerd door Mildred, de beeldschone blinde ex van Calisto, maar doet het uiteindelijk met de dorre receptioniste van een of ander bedrijf, die hij vervolgens tot op het bot toe vernedert. Lucrezia, lelijk, dik, kleindochter van een tot armoede vervallen Italiaanse markiezin, is er getuige van hoe haar 75-jarige grootmoeder iets begint met de 54-jarige Max, die zegt echt van haar te houden, totdat de familie een manuscript van hem in handen krijgt waaruit het tegendeel blijkt. De mensen in Wolffs verhaal zijn onaantrekkelijk (of bovenaards knap, ook een vorm van onaantrekkelijkheid!), ze liegen, maken zichzelf wat wijs, zijn opportunistisch en als het erop aankomt hysterisch en bot. Toch willen ze bij elkaar zijn. Het is dit gedesillusioneerde gedrag dat het feitelijke thema vormt van dit boek. Omdat Wolff je steeds een kijkje geeft in het innerlijk van haar hoofdpersonen, ben je bereid haar te volgen totdat een plotse wending opeens een heel ander licht op de man of vrouw in kwestie werpt. Het schrijnendst is dat het geval met de schrijver Max, intellectueel, nadenkend, die na zijn onenightstand met de receptioniste haar genadeloos door het slijk haalt: "'Dus je bedoelt dat ik niet goed ben in bed?', zei de vrouw. Haar keel leek zich te hebben dichtgesnoerd en de laatste woorden van de zin kwamen er zwak uit, bijna fluisterend. 'Ja, precies', zei ik. 'Dat is precies wat ik bedoel. Je bent niet goed. Je bent te oud, te geremd en te saai.'"

'De polyglotte geliefden' is een boek dat wrede waarheden onthult, die de lezer een spiegel voorhouden. Niet toevallig dekken de bedienden van de markiezin alle spiegels in huis af: de mens wil zijn eigen dubieuze motieven niet zien.

Het past daarmee in een literaire trend die het laatste kwart van de vorige eeuw inzette en waarbij de mens niet langer verloren in de wereld of het heelal rondwaart maar verloren is geraakt in zijn eigen duistere, paradoxale geest. Schrijvers als Brett Easton Ellis, Houellebecq en bij ons Arnon Grunberg zijn de meesters die deze nieuwe menselijke ontgoocheling in kaart brengen en kennelijk bestaat er in Zweden, bij monde van Lina Wolff ook een dependance van deze richting. Het is geen aangename lectuur, het wil niet vermaken of verheffen, maar het drukt je met je neus op de eenzaamheid en het tekort van de mens.

Vert. Janny Middelbeek-Oortgiessen Atlas Contact; 288 blz. € 21,99.

oordeel

Aangenaam is het niet, deze confrontatie met onze eenzaamheid.

Verberg tekst