Heel wat boeken die oorspronkelijk voor volwassenen bedoeld waren, zijn uiteindelijk tot klassiekers van de jeugdliteratuur uitgegroeid, zoals Daniel Defoes Robinson Crusoe of Robert Louis Stevensons Treasure island. Maar jeugdboeken die uitgroeien tot klassiekers voor volwassenen, zoals Alice in Wonderland (1865) en Through the looking-glass (1872) van Lewis Carroll, zijn heel wat uitzonderlijker. Dat stelt Nicolaas Matsier in zijn essaybundel Alice in Verbazië, waarvan recent een uitgebreide en herziene druk verscheen. Dit naar aanleiding van Matsiers vertaling van Martin Gardners veelgeprezen The annotated Alice, die samen met een heruitgave van Matsiers Alice-vertalingen in de prestigieuze 'Gouden reeks' van Athenaeum-Polak en Van Gennep opgenomen werd.

Martin Gardner richt zich met zijn aantekeningen op volwassenen: "alleen doordat volwassen lezers, voornamelijk fysici en mathematici, Alice zijn blijven koesteren, is zij verzekerd van onsterfelijkheid". Matsier vindt dit een krasse uitspraak, maar onderkent wel het feit dat amper 40 jaar na de publicatie van het eerste boek "Engelse kinderen allang niet meer begrepen welke brave kinderversjes door Carroll zo onherstelbaar werden verbeterd tot pastiche, parodie en pure nonsens." We kunnen er niet onderuit dat de Alice-boeken door de (soms gedateerde) gelaagde betekenisniveau's in de eerste plaats tot de wereld van de volwassen canonliteratuur zijn gaan behoren. Maar toch blijft Matsier een lans breken voor Alice als kinderboek, zij het een van de weinige waarbij de "volwassen lezer, meelezer, of voorlezer zich niet alleen geen seconde hoeft te vervelen, maar zonder meer in staat is het boek namens zichzelf te lezen, zonder speciale bemiddeling van een noodzakelijk voorhanden kinderziel". Alice is vooral symptomatisch voor de verwondering waarmee kinderen de wereld gewaarworden en bevragen: "Alice is in de allereerste plaats het boek waarin gethematiseerd wordt hoezeer kinderen kunnen filosoferen, en welke aangelegenheden hen er zoal toe brengen dit te doen." In plaats van 'Wonderland' in de titel pleit Matsier dan ook eerder voor 'Verwonderland' of 'Verbazië' om de thematiek van het boek in het Nederlands duidelijker in de verf te zetten. Hij noemt twee globale onderwerpen waarover Alice zich verwondert: enerzijds het thema 'voedsel', met de daarmee verbonden inzichten van groei, gedaanteverwisseling en identiteit; anderzijds het thema 'opvoeding/onderwijs', met de daarmee samenhangende zoektocht naar de heersende conventies voor gedragingen en taal, en de vorming van karakter. De Alice aan het begin van het eerste boek is vrijwel karakterloos, terwijl ze naar het einde toe een eigen mening heeft en ingaat tegen het oordeel van de koningin. Toch leek Carroll de groei naar volwassenheid (de transformatie van meisje naar vrouw) van Alice Liddell en zijn vele andere 'kindvrienden' niet erg genegen, aangezien hij Alice in zijn verwonderlijke boek lijkt te willen fixeren op haar zevende verjaardag: "zo oud wil ik jou hebben, en niet ouder, lijkt de auteur te impliceren".

Alice in Wonderland wordt be-schouwd als het meest vertaalde en geïllustreerde kinderboek ter wereld. Tekeningen zijn altijd al onlosmakelijk verbonden geweest met het verhaal van Alice. Lewis Carroll illustreerde zelf het prototype (Alice's adventures under ground) dat hij aan zijn intussen ouder geworden muze Alice Liddell schonk. Maar voor de commerciële editie van de twee Alice-boeken ging Carroll in zee met de 'Punch'-cartoonist John Tenniel, wiens wereldberoemde tekeningen de meeste klassieke uitgaven van deze boeken illustreren. Zo ook de bundeling van de twee boeken in één band, die samen met Martin Gardners Aantekeningen bij Alice een boekcassette in de 'Gouden reeks' delen. Nicolaas Matsier gaat in zijn essaybundel nader in op de moeizame, maar vruchtbare samenwerking tussen Carroll en Tenniel. Hoewel tekeningen niet noodzakelijk zijn om het verhaal te volgen, maken ze er historisch deel van uit. Tenniels tekeningen legden nl. het fundament voor een vruchtbare traditie om de avonturen van Alice steeds opnieuw te illustreren. Wanneer in 1907 het copyright op Alice in Wonderland verliep, werden meteen 12 versies van verschillende illustratoren gepubliceerd. De jaren 1905 tot 1914 vormden het absolute hoogtepunt van de zgn. 'Golden Age of Book Illustration'. Het genie van cartoonist en Dickens-illustrator George Cruikshank (1792-1878) werd via John Tenniel (1820-1914) overgedragen op populaire illustratoren als bv. Arthur Rackham (1867-1939), die de eerste en voor veel verzamelaars allermooiste kleurenversie van Alice bezorgde. Rackhams oorspronkelijke uitgave werd ingeleid door een gedicht van Austin Dobson, waarin Tenniels onlosmakelijke verbondenheid met de zwart-witte Alice in de verf gezet wordt (zijn Alice-tekeningen werden pas later ingekleurd), waarna Dobsonj benadrukt dat Alice een "type" is dat telkens opnieuw naar smaak kan worden heraangekleed. En dat is doorheen de jaren ook gebeurd. Volgens Matsier is het haast onbegonnen werk om alle illustratoren van Alice op te sporen: in Japan zouden "alleen al op dit moment een honderdtal verschillende geïllustreerde edities te koop zijn". En ook in het Engels verschijnen met de regelmaat van de klok nieuwe geïllustreerde edities, om nog te zwijgen van de vele interpretaties van Alice die nog niet in drukvorm of slechts in exclusieve bibliofiele uitgaven verschijnen. Matsier mag de zoete illustraties à la Helen Oxenbury niet (een goedlachse bolwangige hedendaagse Alice), evenmin als die van beroemdheden als Salvador Dalí en Max Ernst. De bibliofiele uitgave van Through the looking-glass van Franciszka Themerson kan hem dan weer uitermate bekoren: een "menselijke" zwartgeïnkte Alice wordt hier gecontrasteerd met de terracotta of zachtblauwe figuren van de fantasiewereld achter de spiegel. Volgens The Greenwood encyclopedia of folktales and fairy tales valt het wel op dat relatief weinig illustratoren van Alice met beelden spelen, zoals de tekst met taal (volgens Matsiers het eigenlijke hoofdpersonage van Alice) speelt. Zo tracht Lisbeth Zwerger dit effect te bekomen door het perspectief te vervormen, met het gedeeltelijk wegsnijden van Alice's figuur, of andere visuele effecten die verwantschap vertonen met Carrolls verbale spelletjes. Anthony Brown - wiens tekeningen de eerste uitgave van Matsiers vertaling (De avonturen van Alice in Wonderland) vergezelden - maakt dan weer gebruik van visuele verwijzingen, zowel uit eigen werk als daarbuiten (bv. een portret van Shakespeare). Dat de volwassenenmarkt ook de geïllustreerde Alice claimt, bewijst het werk van de Nederlandse kunstenaar Pat Andrea, die schilderijen en tekeningen maakte waarbij een wat donkergeaarde en sensuele, langbenige Alice (de flamingo kan het niet laten om onder haar (soms doorschijnend) jurkje te gluren en de staart van de halfnaakte gespierde griffoen krult om Alice's bovenbeen) het publiek van de expositie in het Haagse Gemeentemuseum uit 2008 wist te boeien. Een uitgave van het werk verscheen bij uitgeverij d'Jonge Hond, terwijl er daarnaast ook met details van Andrea's grote formaten gespeeld werd om de luxe uitgave voor Diane de Selliers te illustreren.

Hoewel Nicolaas Matsiers vertalingen oorspronkelijk als jeugdboeken voor tieners zijn uitgegeven bij Van Goor, zijn het nauwgezette literaire vertalingen, die net zo goed voor een volwassen publiek hadden kunnen worden uitgegeven. Die vertalingen uit resp. 1989 en 1994 zijn dan ook grotendeels behouden in de 'Gouden reeks'-uitgave. Nergens is enige verantwoording of toelichting opgenomen; daarvoor moet je duidelijk de essaybundel Alice in Verbazië aanschaffen. De verantwoording bij de vertaling van Gardners aantekeningen, maakt wel duidelijk dat er in het vertaalproces van Gardners boek een wisselwerking ontstaan is met de Alice-vertalingen. Daarbij werden enkele aanpassingen in beide richtingen gemaakt om de inhoud van de boeken op elkaar af te stemmen. Zo wordt Matsiers werk in combinatie met de aantekeningen van Gardner toch vooral een product voor een volwassen publiek. Voor de jongere lezers vanaf acht jaar wordt dan ook steeds duidelijker verwezen naar de vertalingen van Sofia Engelsman De avonturen van Alice in Wonderland (1999) en Alice in Spiegelland (2006) ? uitgaven die regelmatig herdrukt worden met een ongewijzigd colofon. Uitgangspunt waren de frisse, uitgesproken kindviendelijke illustraties van Helen Oxenbury die een vrolijk, eigentijds blond meisje opvoerde in een eenvoudige blauwe jurk. Die illustraties waren oorspronkelijk ook bedoeld voor een animatiefilm, die echter nooit van de grond kwam. Oxenbury kreeg de Kate Greenaway Medal (1999) voor haar illustraties uit het eerste boek. Sofia Engelsman liet zich duidelijk door Oxenbury's illustraties inspireren om een eigentijdse, meer toegankelijke vertaling af te leveren, zonder moeilijkere woorden (kinderen kunnen die nl. volgens de vertaalster "heel spannend en geheimzinnig" vinden) of "maffe woordspelingen" onnodig simpel te maken. Met de vertalingen die voorhanden zijn (zie ook De Leeswelp 2006, nr. 5, p. 186) kunnen we dan ook gerust blijven stellen dat Alice in Wonderland een verhaal voor alle leeftijden blijft. Ook al is niet iedereen gelukkig met het feit dat de piepjonge Alice in Tim Burtons nieuwe verfilming van het boek door de 19-jarige Mia Wasikowska vertolkt wordt. Ieder heeft zijn eigen, persoonlijke beeld van Alice, maar Alice met borstjes zal Carrolls beeldvorming van kinderlijke onschuld danig ondermijnen. Om nog te zwijgen over de wulpse lolita die in Pat Andreas verbeelding schuilgaat. [Kris van Zeghbroeck] Verberg tekst

Het klassieke kinderboek van Lewis Carroll over het nieuwsgierige meisje Alice dat in een wondere wereld beland, in een nieuwe vertaling van Imme Dros. Na een val in een konijnenhol belandt Alice in een wereld waar dieren en bloemen kunnen praten, waar alles mogelijk is en niets is wat het lijkt. Door het spel met taal, identiteit en logica geldt het boek als een van de grootste klassiekers uit de wereldliteratuur. Dit boek bevat zowel 'Alice in Wonderland’ als ‘Alice en haar avonturen door de spiegel’. Talig, fantasierijk en met een bijzonder gevoel voor humor geschreven, soepel en origineel vertaald door Imme Dros. Met enkele lijntekeningen in zwart-wit. De tekst wordt gekaderd door een paarse rand met witte tierelantijnen. Vanaf ca. 10 jaar. Lewis Caroll (1832-1898) was een Engelse diaken in de Anglicaanse Kerk, wiskundige en logicus die vooral bekend is geworden door zijn kinderboeken.