'Het lijkt me duidelijk dat je geen idee hebt van wat het betekent om in dit land zwart te zijn. Voor jou is alleen je eigen leven echt.' Met deze woorden wijst de zwarte Zuid-Afrikaanse ziekenhuisdirecteur dokter Ngema haar ondergeschikte, de witte Frank Eloff, terecht. We zijn dan op de laatste bladzijden beland van een roman waarin de tegenstellingen tussen zwart en wit Zuid-Afrika op allerlei niveaus een hoofdrol hebben gespeeld. Die roman is het oorspronkelijk in 2003 verschenen De goede dokter (The Good Doctor) van Damon Galgut, die vorig jaar de Booker Prize ontving voor zijn roman De belofte (The Promise).

Verteller Frank Eloff is een gedesillusioneerde figuur. Zijn huwelijk is stukgelopen. Anders dan zijn succesrijke, als 'tv-arts' bekende vader heeft hij weinig ambities. Hij is werkzaam bij een sjofel, slecht uitgerust plattelandsziekenhuis dat gevestigd is in een voormalig 'thuisland': een van de gebieden die de zwarte bevolking ten tijde van de apartheid kreeg toegewezen, zogenaamd om hun zelfbeschikkingsrecht te geven, maar in de praktijk om zo veel mogelijk van hen af te zijn.

De apartheid is inmiddels voorbij, maar verder is er weinig veranderd. Goed, Frank heeft een zwarte chef, een die incompetentie aan opportunisme koppelt. De ene elite heeft de andere vervangen, maar de kloof tussen zwart en wit is nog altijd gigantisch. Er heersen armoede, aids en corruptie en van een eerlijke verdeling van het land is het nog niet gekomen.

Frank berust erin. Wat kan hij anders? Hij bezoekt met enige regelmaat een zwarte vrouw die zich Maria noemt en van wie hij seksuele diensten ontvangt, waarvoor hij haar een nette vergoeding betaalt. Op een dag zal dokter Ngema een baan krijgen bij het ministerie en zal hij haar opvolgen. In afwachting daarvan behandelt hij af en toe een patiënt, of brengt deze - als er serieuze medische ingrepen nodig zijn - naar 'het andere ziekenhuis'.

De situatie verandert wanneer de jonge, pas afgestudeerde arts Laurence Waters zich meldt. Hij komt een jaar lang zijn 'gemeenschapsdienst' vervullen, een overheidsprogramma dat tot doel heeft alle ziekenhuizen in het land van personeel te voorzien. Laurence heeft bewust een ziekenhuis uitgekozen dat in de onbeduidendste uithoek van het land is gelegen. Hij is een idealist, wil het verschil maken.

Galgut bouwt zijn roman op rond de tegenstellingen tussen deze medici. Wegens ruimtegebrek moeten Frank en Laurence een kamer delen. Er ontstaat een ongemakkelijke maar fascinerende relatie tussen de twee, waarbij Laurence nadrukkelijk toenadering zoekt tot zijn oudere collega, die op zijn beurt de boot zo veel mogelijk afhoudt.

Aanvankelijk lijkt het voor de lezer duidelijk dat de titel van de roman niet anders dan op Laurence van toepassing kan zijn. Laurence heeft al snel door dat slechts weinig potentiële patiënten gebruikmaken van het ziekenhuis, misschien niet eens van het bestaan ervan afweten. Dus lanceert hij het idee om naar de mensen toe te gaan en met enige regelmaat veldspreekuren te organiseren in de dorpen. Frank ziet niets in het idee. Het ziekenhuis is immers te slecht gefaciliteerd om werkelijk iets voor de mensen te doen. Alleen aan condooms is om de een of andere reden totaal geen gebrek.

Gaandeweg wordt duidelijk dat Laurence niet alleen een bevlogen idealist is, maar ook een naïeveling die niet altijd in staat is de feiten onder ogen te zien. Zijn vastbeslotenheid de wereld te verbeteren is niet gespeend van arrogantie: hij weet het beter dan de ingekakte generatie medici vóór hem.

Een typerende scène vindt plaats als Frank, die tot de laatste generatie Zuid-Afrikaanse mannen behoort die in militaire dienst moesten, schamper over zijn legertijd vertelt. Laurence stelt dat hij zijn collega juist benijdt: zo'n diensttijd is immers heel vormend. Frank, die als militair verschrikkelijke dingen heeft moeten doen en er mede zijn gedeprimeerde gelatenheid aan dankt, gruwt van deze naïeve uitspraak.

Rond de verhouding tussen deze twee mannen plooit Galgut een ingetogen geschreven maar indringend verhaal waarin voormalige machthebbers, opportunistische officieren, schietgrage soldaten, machteloze zwarte dorpsbewoners, ruziënde en zelfs semicriminele ziekenhuismedewerkers een rol spelen. Een onvermijdelijke geweldsuitbarsting legt niet alleen het gecorrumpeerde karakter van de 'nieuwe tijd' bloot, maar ook de gevaren van blind idealisme.

De goede dokter is te lezen als een parabel over het Zuid-Afrika van na de apartheid. En over de vraag naar wie de titel verwijst, valt te discussiëren.

****

Uit het Engels vertaald door Rob van der Veer. Querido; 280 pagina's; € 20,99. 

Verberg tekst

‘Dit is geen blijvertje’, denkt Frank Eloff sceptisch wanneer zijn nieuwe collega-arts Laurence Waters zich aanmeldt in het hoofdstedelijke ziekenhuis. Niemand snapt waarom Laurence vrijwillig naar deze plek is gekomen om zijn jaar gemeenschapsdienst te vervullen. Van een ziekenhuis is namelijk niet echt sprake: er werken maar zeven mensen, er komen amper patiënten en het immense gebouw staat grotendeels leeg – de constructie dient hoogstens om plunderaars te plezieren – die komen ’s nachts alles roven wat los en vast zit.

Ook het woord ‘hoofdstad’ is misleidend. Er woont niemand, er is welgeteld één bar waar Frank na zijn nutteloze diensturen een biertje komt drinken. De stad is een kunstmatige constructie, een hoop beton die midden in de bush is neergepoot. Ooit was dit de hoofdstad van een Bantoestan – Bantoestans of thuislanden waren reservaten die tijdens het apartheidsregime in Zuid-Afrika aan zwarte Afrikanen werden toegewezen. Dorre gebieden waar enige vorm van zelfbestuur werd getolereerd maar die vaak uitgroeiden tot speeltuinen voor collaborateurs en krijgsheren. Na de val van de Apartheid werden de gebieden terug ingelijfd bij Zuid-Afrika.

Niemand komt dus vrijwillig in deze schandvlek wonen. Tenzij je, zoals Frank, in vrijwillige ballingschap bent gegaan, of, zoals Laurence, heel naïef bent en daadwerkelijk gelooft in de wederopbouw. De cynische Frank ergert zich mateloos aan het blakende optimisme van Laurence, maar is anderzijds ook blij met het gezelschap – nu heeft hij een compagnon voor zijn natuurwandelingen en drinkgelagen.

Voor Laurence is dat niet voldoende. Koppig probeert hij zijn lusteloze collega’s te motiveren: waarom trekken we niet naar de omliggende dorpen om mensen medische hulp te bieden? Hij lijkt niet te begrijpen dat witte bemoeials niet altijd even welkom zijn in de bush. Zo zou de Brigadegeneraal – ooit een gevreesde volksheld, nu vermoedelijk een verpauperde smokkelaar – nog steeds in de streek ronddolen, belust op wraak.

De komst van nieuwe militairen lijkt die legende te bevestigen. De verse lading soldaten brengt even leven in het spookstadje, maar rijt ook oude wonden open: zal de lokale bevolking dit machtsvertoon wel accepteren?

Onder de lome zon drijft de Zuid-Afrikaanse schrijver Damon Galgut gaandeweg de spanning op. Pagina na pagina trekt hij het wurgkoord strakker aan. Je voelt de tweespalt tussen Frank en Laurence groeien, maar ook hun verledens hebben hen gevolgd naar deze wetteloze uithoek van een verscheurd land. Welke rekeningen moeten nog vereffend worden?

Naast een sterke maatschappijkritische roman, kan je De goede dokter ook als een western lezen: twee dokters houden elkaar in de zinderende hitte en met getrokken scalpel koortsachtig in het vizier. Met de lezer als likkebaardende toeschouwer.

Verberg tekst

Een voormalig thuisland, dicht bij de grens gelegen, met daarin de niet bij name genoemde voormalige hoofdstad, nu verworden tot een echte spookstad: daar situeert Damon Galgut zijn verhaal over de confrontatie tussen twee ziekenhuisdokters: Frank Eloff en Laurence Waters. De eerste krijgt als vertellende ikfiguur een centrale plaats in het verhaal. Eloff werkt er in omstandigheden die in de post-apartheidsperiode wel heel duidelijk herkenbaar zijn voor Zuid-Afrika: zijn directe overste is een zwarte vrouw; dokter Ngema, de staf bestaat verder uit een Cubaans echtpaar en een zwarte verpleger, Tehogo. Frank heeft er leren leven met de desillusies die van hem een cynicus hebben gemaakt: het ziekenhuis draait zo vierkant als het maar kan, echte operaties en serieuze ingrepen worden trouwens doorverwezen naar het ziekenhuis in de grote stad in de onmiddellijke omgeving. Ook vanuit sociaal oogpunt functioneert hij nauwelijks. Alleen met de zwarte vrouw Maria, die even verderop in een schots en scheef ingezakt schuurtje wat souvenirs tracht te slijten aan de zeldzame toeristen die er hun opwachting maken, beleeft hij af en toe een liefdesmoment. Alhoewel, van liefde is geen sprake: hij betaalt haar voor haar diensten, vanuit het besef dat geld altijd wel in de weg zal staan als het erop aankomt de apartheid ook effectief uit te wissen uit het dagelijkse bestaan. Aan de dagelijkse sleur waarin amper bewust wordt geleefd, komt abrupt een eind wanneer Laurence Waters arriveert om in het ziekenhuis zijn gemeenschapsdienst te verrichten. Waters is idealistisch, zelfs naïef in de manier waarop hij de situatie wil aanpakken. Hij roept het systeem van het 'veldspreekuur' in het leven, overtuigd als hij ervan is dat je als dokter naar de mensen toe moet gaan als die niet uit eigen beweging naar het ziekenhuis komen afgezakt. Laurence deelt de leef- en slaapkamer met Frank. Zo creëert Galgut een immense spanning tussen beide figuren. Gaandeweg ontwikkelt hij daarbij ook een politieke dimensie in de roman: de ex-dictator van het thuisland, die na een staatsgreep aan de macht was gekomen en bij de afschaffing van de apartheid zijn macht had moeten afstaan, blijft er als een schim rondwaren. Hij zou betrokken zijn bij smokkelactiviteiten die van het grensstadje een 'gevaarlijk' gebied maken. Daarom komt een legerdetachement er orde op zaken stellen; waarmee meteen de criminaliteit zijn intrede doet. Tehogo wordt direct en lijfelijk betrokken bij het geweld en mede door een toevallige samenloop van omstandigheden verdwijnt op dat moment ook Laurence letterlijk en figuurlijk uit beeld. Als dokter Ngema dan tot directeur wordt benoemd in de stad, blijft Frank alleen achter. Niet totaal stuurloos zoals je misschien wel zou verwachten maar gelouterd, gesterkt door het inzicht, zelfs al komt het (te) laat, dat zijn plaats daar is, tussen de mensen die hem nodig hebben. Damon Galgut doet geen enkele uitspraak over de vraag wie nu wel de goede dokter uit de titel zou zijn. Hij laat de lezer de nodige creatieve en morele ruimte om dit zelf in te vullen. De goede dokter is een gelaagde roman, waarin politiek en economie, moraal en de manier waarop mensen ermee omgaan, samenvloeien in een sterk in de hand gehouden geheel. [Jooris Van Hulle] Verberg tekst

Een roman over vriendschap, idealisme en verraad van de Zuid-Afrikaanse winnaar van de Booker Prize. Wanneer Laurence Waters, een net afgestudeerde arts, in een afgelegen en verwaarloosd kleine Zuid-Afrikaanse ziekenhuis aankomt, wantrouwt de plaatstelijke arts Frank Eloff hem meteen. Alles aan de nieuwkomer ergert hem, vooral zijn grenzeloze optimisme en zijn ambitieuze plan om de lokale bevolking te helpen. Tussen de mannen groeit een ongemakkelijke vriendschap, die op springen komt te staan. Wie van hen ís eigenlijk de goede dokter?‘De goede dokter’ is in een pakkende, soepele stijl geschreven. Voor een brede tot literaire lezersgroep. Damon Galgut (Pretoria, 1963) is een internationaal bekende Zuid-Afrikaanse romanschrijver. Hij won de prestigieuze Booker Prize voor zijn roman 'De belofte’. Eerder uitgebracht in 2003 onder de titel : 'De goede arts'.